حضور عالم انسانی
(۱)
بیا ساقی بیار آں کہنہ مے را جوان فرودیں کن پیر دے را
نواے وہ کہ از فیض دم خویش چو مشعل برفروزم چوب نے را
یکے از حجرہ خلوت بروں آئے بباد صبحگاہ سینہ بکشاے
خروش ایں مقام رنگ و بو را بقدر نالہ مرغے بیفزاے
(۲)
زمانہ فتنہ ہا آورد و بگزشت خساں را در بغل پرورد و بگزشت
دو صد بغداد را چنگیزی او چو گور تیرہ بختاں کرد و بگزشت
بسا کس اندہ فردا کشیدند کہ دی مردند و فردا را ندیدند
خنک مرداں کہ در دامان امروز ہزاراں تازہ تر ہنگامہ چیدند
(۳)
چو بلبل نالہ زارے نداری کہ در تن جان بیدارے نداری
دریں گلشن کہ گلچینی حلال است تو زخمے از سر خارے نداری
بیا بر خویش پیچیدن بیاموز بناخن سینہ کاویدن بیاموز
اگر خواہی خدا را فاش بینی خودی را فاش تر دیدن بیا موز
گلہ از سختی ایام بگزار کہ سختی ناکشیدہ کم عیار است
نمی دانی کہ آب جویباراں اگر بر سنگ غلطد خوشگوار است
کبوتر بچہ خود را چہ خوش گفت کہ نتوآں زیست باخوے حریری
اگر یاہو زنی از مستی شوق کلہ را از سر شاہیں بگیری
فتادی از مقام کبریائی حضور دوں نہاداں چہرہ سائی
تو شاہینی ولیکن خویشتن را نگیری تابہ دام خود نیائی
خوشا روزے کہ خود را باز گیری ہمیں فقر است و بخشد امیری
حیات جاوداں اندر یقین است رہ تخمین و ظن گیری بمیری
تو ہم مثل من از خود درحجابی خنک روزے کہ خود را بازیابی
مرا کافر کند اندیشہ رزق ترا کافر کند علم کتابی
چہ خوش گفت اشترے با کرہ خویش خنک آں کس کہ داند کار خود را
بگیر از ما کہن صحرا نورداں بہ پشت خویش بردن بار خودرا
(۴)
مرا یاد است از داناے افرنگ بسا رازے کہ از بود و عدم گفت
ولیکن باتو گویم ایں دو حرفے کہ بامن پیر مردے از عجم گفت
الا اے کشتہ نامحرمے چند خریدی از پے یک دل غمے چند
ز تاویلات ملایاں نکوتر نشستن باخود آگاہے دمے چند
(۵)
وجود است ایں کہ بینی یا نمود است حکیم ما چہ مشکلہا است
کتابے بر فن غواص بنوشت ولیکن در دل دریا نبود است
بہ ضرب تیشہ بشکن بیستوں را کہ فرصت اندک و گردوں دو رنگ است
حکیماں را دریں اندیشہ بگزار شرر از تیشہ خیزد یا زسنگ است
منہ از کف چراغ آرزو را بدست آور مقام ہا و ہو را
مشو در چار سوے ایں جہاں گم بخود باز آو بشکن چار سو را
دل دریا سکوں بیگانہ از تست بہ جیبش گوہر یک دانہ اس تست
تو اے موج اضطراب خود نگہدار کہ دریا را متاع خانہ از تست
دو گیتی را بہ خود باید کشیدن نباید از حضور خود رمیدن
بہ نور دوش بیں مروز خود را ز دوش امروز را نتواں ربودن
بما اے لالہ خود را وا نمودی نقاب از چہرہ زیبا کشودی
ترا چوں بر دمیدی لالہ گفتند بشاخ اندر چساں بودی چہ بودی
(۶)
نگرید مرد از رنج و غم و درد ز دوراں کم نشیند بردلش گرد
(۹)
روشن زنور کبریائی است رسائی ہاے او از نارسائی است
جدائی از مقامات و صالش وصالش از مقامات جدائی است
چو قومے در گزشت از گفتگو ہا زخاک او بروید آرزو ہا
خودی از آرزو شمشیر گردد دم اورنگ ہا برد زبوہا
خودی را از وجود حق وجودے خودی را از نمود حق نمودے
نمیدانم کہ ایں تابندہ گوہر کجا بودے اگر دریا نبودے
دلے چوں صحبت گل می پذیرد ہما ندم لذت خوابش بگیرد
شود بیدار چوں من آفریند چو من محکوم تن گردد بمیرد
وصال ما وصال اندر فراق است کشود ایں گرہ غیر از نظر نیست
گہر گم گشتہ آغوش دریا است ولیکن آب بحر آب گہر نیست
کف خاکے کہ دارم از در اوست گل و ریجانم زا ابر تر اوست
نہ من رامی شناسم من نہ اورا ولے دانم کہ من اندر بر اوست
(۱۰)
جبر و اختیار
یقیں دانم کہ روزے حضرت او ترازوے نہد ایں کاخ و کو را
از اں ترسم کہ فرداے قیامت نہ ما را سازگار آید نہ او را
نہ روما گفت با من راہب پیر کہ دارم نکتہ از من فراگیر
کند ہر قوم پیدا مرگ خود را ترا تقدیر و ما را کشت تدبیر
(۱۱)
موت
شنیدم مرگ با یزداں چنیں گفت چہ بے نم چشم آں کز گل براید
چو جان او بگیرم شرمسارم ولے او را ز مردن عار ناید
ثباتش دہ کہ میر شش جہات است بدست او زمام کائنات است
نگردد شرمسار از خواری مرگ کہ نامحرم ز ناموس حیات است
(۱۲)
بگو ابلیس را (ابلیس یا شیطان سے کہو)
بگو ابلیس را از من پیامے تپیدن تا کجا در زیر دامے
مرا ایں خاکدانے خوش نیاید کہ صبحش نیست جز تمہید شامے
جہاں تا از عدم بیروں کشیدند ضمیرش سرد و بے ہنگامہ دیدند
بغیر از جان ما سوزے کجا بود ترا از آتش ما آفریدند
جدائی شوق را روشن بصر کرد جدائی شوق را جویندہ تر کرد
نمیدانم کہ احوال تو چوں است مرا ایں آب و گل ازمن خبر کرد
ترا از آستان خود براندند رجیم و کافر و طاغوت خواندند
من از صبح ازل در پیچ و تابم ازاں خارے کہ اندر دل نشاندند
تو می دانی صواب و ناصبوابم نروید دانہ از کشت خرابم
نکردی سجدہ و از درد مندی بخود گیری گناہ بیحسابم
بیا تا نرد را شاہانہ بازیم جہان چار سو را در گدازیم
با فسون ہنر از برگ کاہش بہشتے ایں سوے گردوں بسازیم
(۱۳)
ابلیس خاکی و ابلیس ناری
(مٹی کا شیطان یعنی شیطانی خصلتوں والا انسان،ناری یعنی آگ کا شیطان ، اصل شیطان جو آگ سے تخلیق ہوا)
فساد عصر حاضر آشکار است سپہر از زشتی او شرمسار است
اگر پیدا کنی ذوق نگاہے دو صد شیطان ترا خدمتگزار است
بہ ہر کو رہزنان چشم و گوشند کہ در تاراج دل ہا سخت کوش اند
گراں قیمت نگاہے بابشیزے کہ ایں سوداگراں ارزاق فروش اند
چہ شیطانے خرامش واژگونے کند چشم ترا کور از فسونے
من او را مردہ شیطانے شمارم کہ گیرد چوں تو نخچیر زبونے
چہ زہرابے کہ در پیمانہ اوست کشد جاں را او تن بیگانہ اوست
تو بینی حلقہ دامے کہ پیداست نہ آں دامے کہ اندر دانہ اوست
بشر تا از مقام خود فتاد است بقدر محکمی او را کشاد است
گنہ ہم می شود بے لذت و سرد اگر ابلیس تو خاکی نہاد است
مشو نخچیر ابلیسان ایں عصر خساں را غمزہ شاں سازگار است
اصیلاں را ہماں ابلیس خوشتر کہ یزداں دیدہ و کامل عیار است
حریف ضرب او مرد تمام است کہ آں آتش نسب والا مقام است
نہ ہر خاکی سزاوار نخ اوست کہ صید لاغرے بروے حرام است
ز فہم دوں نہاداں گرچہ درو است ولے ایں نکتہ را گفتن ضرور است
بہ ایں نوزادہ ابلیساں نسازد گنہگارے کہ طبع او غیور است
