بہ یاران طریق
(۱)
قلندر جرہ باز آسمانہا بہ بال او سبک گردد گرانہا
فضاے نیلگوں نخچیر کاہش نمیگردد بگرد آشیانہا
ز جانم نغمہ اللہ ہو ریخت چو گرد از رخت ہستی چار سو ریخت
بگیر از دست من سازے کہ تارش ز سوز زخمہ چوں اشکم فرو ریخت
چو اشک اندر دل فطرت تپیدم تپیدم تا بچشم او رسیدم
درخش من زمژگانش تواں دید کہ من بر برگ کاہے کم چکیدم
مرا از منطق آید بوے خامی دلیل او دلیل ناتمامی
برویم بستہ درہا را کشاید دو بیت از پیر رومی یا زجامی
بیا از من بگیر آں دیر سالہ کہ بخشد روح با خاک پیالہ
اگر آبش دہی از شیشہ من قد آدم بروید شاخ لالہ
بدست من ہماں دیرینہ چنگ است درونش نالہ ہاے رنگ رنگ است
ولے بنوازمش با ناخن شیر کہ او را تار از رگ ہاے سنگ است
بگو از من بہ پرویزان ایں عصر نہ فرہادم کہ گیرم تیشہ دردست
ز خارے کو خلد در سینہ من دل صد بیستوں را می تواں خست
فقیرم ساز و سامانم نگاہسیت بچشمم کوہ یاراں برگ کاہیست
ز من گیر ایں کہ زاغ دخمہ بہتر از اں بازے کہ دست آموز شاہیست
در دل را بروے کس بہ بستم نہ از خویشاں نہ از یاراں گسستم
نشیمن ساختم در سینہ خویش تہ ایں چرخ گرداں خوش نشستم
دریں گلشن ندارم آب و جاہے نصیبم نے قباے نے کلاہے
مرا گلچیں بد آموز چمن خواند کہ دادم چشم نرگس را نگاہے
دو صد دانا دریں محفل سخن گفت سخن نازک تر از برگ سمن گفت
ولے با من بگو آں دیدہ ور کیست کہ خارے دید و احوال چمن گفت
ندانم نکتہ ہاے علم و فن را مقامے دیگرے دادم سخن را
میان کارواں سوز و سرورم سبک بے پکرد پیران کہن را
نہ پنداری کہ مرغ صبح خوانم بجز آہ و فغاں چیزے دانم
مدہ از دست دامانم کہ یابی کلید باغ را در آشیانم
بچشم من جہاں جز رہگزر نیست ہزاراں رہرو و یک ہمسفر نیست
گزشتم از ہجوم خویش و پیوند کہ از خویشاں کسے بیگانہ تر نیست
بایں نابود مندی بودن آموز بہاے خویش را افزودن آموز
بیفت اندر محیط نغمہ من بطوفانم چو در آسودن آموز
کہن پروردہ ایں خاکدانم ولے از منزل خود دل گرانم
دمیدم گرچہ از فیض نم او ز میں را آسمان خود ندانم
ندانی تانہ باشی محرم مرد کہ دلہا زندہ گردد از دم مرد
نگہدارد ز آہ و نالہ خود را کہ خود دار است چوں مرداں غم مرد
نگاہے آفریں جاں در بدن بیں بشاخاں نادمیدہ یاسمن بیں
وگرنہ مثل تیرے در کمانے ہدف را بانگاہ تیر زن بیں
خرد بیگانہ ذوق یقین است قمار علم و حکمت بدنشین است
دو صد بو حامد و رازی نیرزد نبادانے کہ حشمش راہ بین است
قماش و نقرہ و لعل و گہر چیست غلام خوش گل و زریں کمر چیست
چو یزداں از دو گیتی بے نیازند دگر سرمایہ اہل ہنر چیست
خودی را نشہ من عین ہوش است ازاں میخانہ من کم خروش است
مے من گرچہ ناصاف است درکش کہ ایں تہ جرعہ خمہاے دوش است
ترابا خرقہ و عمامہ کارے من از خود یافتم بوے نگارے
ہمیں یک چوب نے سرمایہ من نہ چوب منبرے نے چوب دارے
چو دیدم جوہر آئینہ خویش گرفتم خلوت اندر سینہ خویش
ازیں دانشوران کور و بے ذوق رمیدم با غم دیرینہ خویش
چو رخت خویش بر بستم ازیں خاک ہمہ گفتند با ما آشنا بود
ولیکن کس ندانست ایں مسافر چہ گفت و با کہ گفت و از کجا بود
(۲)
اگر دانا دل و صافی ضمیر است فقرے باتہی دستی امیر است
بدوش منعم بے دین و دانش قباے نیست پالان حریر است
(۳)
سجودے آوری دارا و جم را مکن اے بے خبر رسوا حرم را
مبر پیش فرنگی حاجت خویش ز طاق دل فرو ریز ایں صنم را
شنیدم بیتکے از مرد پیرے کہن فرزانہ روشن ضمیرے
اگر خود را بنا داری نگہ داشت دو گیتی را بگیرد آں فقیرے
نہاں اندر دو حرفے سر کار است مقام عشق منبر نیست دار است
براہیماں ز نمروداں نترسند کہ عود خام را آتش عیار است
مجو اے لالہ از کس غمگساری چو من خواہ از درون خویش باری
بہر بادے کہ آید سینہ بکشاے نگہ دار آں کہن داغے کہ داری
ز پیرے یاد دارم ایں دو اندوز نیابد جز بجان خویشتن زیست
گریز از پیش آں مرد فرودست کہ جان خود گرو کرد و بہ تن زیست
بساحل گفت موج بیقرارے بفرعونے کنم خود را عیارے
گہے برخویش می پیچم چو مارے گہے رقصم بہ ذوق انتظارے
اگر ایں آب و جاہے از فرنگ است جبیں خود منہ جز بردر او
سریں را ہم بہ چوبش دہ کہ آخر حقے داروبہ خر پالاں گر او
فرنگی را دلے زیر نگیں نیست متاع او ہمہ ملک است دیں نیست
خداوندے کہ در طوف حریمش صد ابلیس است و یک روح الامین نیست
(۴)
من و تو از دل و دیں نا امیدم چو بوے گل ز اصل خود رمیدم
دل ما مرد و دیں از مردنش مرد دو تا مرگے بیک سودا خریدم
مسلمانے کہ داند رمز دیں را نساید پیش غیر اللہ جبیں را
اگر گردوں بہ کام او نہ گردد بکام خود بہ گرداند زمیں را
دل بیگانہ خو زیں خاکداں نیست شب و روزش ز دور آسماں نیست
تو خود وقت قیام خویش دریاب نماز عشق و مستی را اذاں نیست
مقام شوق بے صدق و یقیں نیست یقیں بے صحبت روح الامیں نیست
گر از صدق و یقیں داری نصیبے قدم بیباک نہ کس در کمیں نیست
مسلماں را ہمیں عرفان و ادراک کہ در خود فاش بیند رمز لولاک
خدا اندر قیاس ما نہ گنجد شناس آں کہ گوید ما عرفناک
بہ افرنگی بتاں خود را سپردی چہ نامردانہ در بتخانہ مردی
خرد بیگانہ دل سینہ بے نور کہ از تاک نیاگاں مے نخور دی
نہ ہر کس خود گروہم خود گداز است نہ ہر کس مست ناز اندر نیاز است
قباے لا الہ خونیں قباے است کہ بربالاے نامرداں دراز است
بسوزد مومن از سوز وجودش کشود ہر چہ بستند از کشودش
جلال کبریائی در قیامش جمال بندگی اندر سجودش
چہ پرسی از نماز عاشقانہ رکوعش چوں سجودش محرمانہ
تب و تاب یکے اللہ اکبر نہ گنجد در نماز پنجگانہ
دو گیتی را صلا از قراَت اوست مسلماں لا یموت از رکعت اوست
نداند کشتہ ایں عصر بے سوز قیامت ہا کہ در قد قامت اوست
(۵)
فرنگ آین رزاقی بداند بایں بخشد ازو وا می ستاند
بہ شیطاں آنچناں روزی رساند کہ یزداں اندر آں حیراں بماند
چہ حاجت طول دادن داستان را بحرفے گویم اسرار نہاں را
جہان خویش با سوداگراں داد چہ داند لامکاں قدر مکاں را
بہشتے بہر پاکان حرم ہست بہشتے بہر ارباب ہمم ہست
بگو ہندی مسلماں را کہ خوش باش بہشتے فی سبیل اللہ ہم ہست
قلندر میل تقریرے ندارد بجز ایں نکتہ اکسیرے ندارد
از اں کشت خرابے حاصلے نیست کہ آب از خون شبیرے ندارد
